Sport, praca i codzienna aktywność wymagają od naszego organizmu maksymalnej mobilizacji. Aby sprostać różnorodnym zadaniom, mózg musi pracować bardzo szybko i nieustannie przekazywać impulsy nerwowe do komórek rozsianych po całym ciele. Czasami jednak nawet najlepsza maszyna traci wydajność. Pojawia się zmęczenie, które jest normalną odpowiedzią układu nerwowego na nadmiar zadań…
Mózg oprócz analizy ogromnej liczby danych, które docierają do niego za pośrednictwem zmysłów, nadzoruje skurcze aż 640 mięśni szkieletowych. Ruch nawet najmniejszego z nich wymaga złożonego systemu kontroli. Do jego funkcjonowania niezbędne jest sprawne przesyłanie informacji w obrębie centralnego (CUN) i obwodowego układu nerwowego (OUN). Od tego, jak szybko impuls nerwowy wysłany z mózgu dotrze do motoneuronów (neuronów ruchowych), zależy czas reakcji na bodziec. Ma to ogromne znaczenie w wielu sportach, w których szybkie skurcze mięśni pozwalają osiągnąć niezbędną do zwycięstwa przewagę, tj. w sportach walki, grach zespołowych, lekkiej atletyce. W trakcie intensywnego wysiłku układ nerwowy otrzymuje z kolei informację zwrotną od komórek mięśniowych o wzmożonym zapotrzebowaniu na energię. Na drodze hormonalnej następuje przyspieszenie procesów metabolicznych i udostępnienie jej dodatkowych rezerw.
W przyrodzie występuje bardzo wiele naturalnych substancji, które zwiększają możliwości psychofizyczne organizmu. Daleko nie trzeba szukać – spożywane od wieków popularne wyciągi herbat czy zioła takie jak żeń-szeń, które są podstawą tradycyjnej wschodniej medycyny, cenione są za działanie witalizujące, tonizujące i pobudzające. Pod ich wpływem ustępuje zmęczenie, czujemy nagły przypływ energii i jesteśmy w stanie wydłużyć naszą aktywność nawet podczas monotonnych czynności czy w godzinach nocnych.
Od lat prowadzono badania naukowe nad zastosowaniem wyizolowanych z żywności składników w różnych dyscyplinach sportowych. Dziś sportowcy na całym świecie stosują różnorodne składniki zwiększające motywację do działania, poziom użytecznej energii i stopień koncentracji. W trudnych chwilach pomagają im przełamać zastój treningowy i umożliwiają poprawę wyników.
Kofeina i guarana
Spośród wszystkich substancji modulujących nasze zdolności psychofizyczne najbardziej znana jest występująca w ziarnach kawy, guarany czy liściach herbaty kofeina. To 1-, 3-, 7-trimetyloksantyna należąca do bogatej grupy alkaloidów. Działanie tego składnika na organizm jest szybkie i silne, chociaż zdarzają się jednostki zupełnie niewrażliwe na jej podawanie. Składnik ten jest wyłapywany z przewodu pokarmowego do krwioobiegu i bardzo szybko przenika przez barierę krew-mózg. W centralnym układzie nerwowym kofeina konkuruje z adenozyną o specyficzne receptory błonowe i trwale je blokuje, hamując przenoszony przez tę substancję sygnał o zmęczeniu. Ten niezwykły alkaloid zwiększa również produkcję hormonów (głównie adrenaliny), stymulując układ krwionośny i oddechowy do intensywniejszej pracy oraz przyspieszając proces spalania tłuszczu. Kofeina aktywując metabolizm lipidów, ogranicza rozkład glikogenu w trakcie wysiłku, natomiast po jego zakończeniu nasila jego resyntezę nawet o 60%. Dzięki temu jej stosowanie przed treningami zwiększa poziom siły, wytrzymałości oraz niezbędnej do skurczów mięśniowych energii. Składnik ten pozwoli nam ćwiczyć dłużej i intensywniej oraz wspomoże proces regeneracji. W suplementacji kofeiną należy jednak uwzględnić jej źródło. Unikajmy używek, bo ta zawarta w kawie czy herbacie gorzej się wchłania. Ponadto dostarczają one wiele substancji drażniących przewód pokarmowy i diuretycznych, które nasilają produkcję moczu. Jeśli zatem poszukujecie szybkiej stymulacji, sięgnijcie po produkty zawierające najczystszą postać kofeiny – kofeinę bezwodną. Natomiast jeśli zależy Wam na długotrwałym i nieco łagodniejszym pobudzeniu, spróbujcie preparatów, w których składzie występuje ekstrakt guarany. Zawarta w nim kofeina uwalnia się nawet przez kilka godzin. Oczywiście na rynku spotkać można także produkty zawierające obydwie formy tego alkaloidu. Jeśli chodzi o dawkę, ze względu na zróżnicowany stopień wrażliwości na kofeinę zaleca się indywidualny jej dobór – przeciętnie jest to 100 do 300 mg dwa razy dziennie. Pamiętajmy też, że organizm przyzwyczaja się do działania tego alkaloidu, dlatego im więcej go używamy, tym słabiej nas pobudza.
Żeń-szeń
Oprócz popularnych używek niezwykle interesujące są substancje zawarte w roślinach ziołowych stosowanych w tradycyjnej medycynie wschodniej. Wieki temu odkryła ona korzeń przypominający kształtem ciało człowieka. Okazało się, że jego spożycie pozwala zwiększyć poziom sił witalnych i stanowi remedium na problemy męskiej sfery seksualnej. Ziołem tym był żeń-szeń – obecnie doskonale przebadany przez naukowców z całego świata. Spośród 13 rodzajów rośliny za najskuteczniejsze i najbezpieczniejsze w stosowaniu uznaje się żeń-szeń koreański (Panax ginseng) i amerykański (Panax quinquefolium). Zawierają one niezwykle aktywne składniki zwane ginsenozydami, które zwiększają możliwości psychofizyczne organizmu i odporność na czynniki stresowe. Substancje występujące w korzeniu rośliny są więc naturalnymi adaptogenami – ułatwiają organizmowi przystosowywanie się do zmieniających się warunków środowiskowych. W przypadku sportowców może to być na przykład cykliczne modyfikowanie obciążeń treningowych czy start w ważnych zawodach. Jeżeli wybieramy preparat z żeń-szeniem, zawsze zwracajmy uwagę, aby ekstrakt roślinny standaryzowany był na zawartość ginsenozydów. Kupując produkty najwyższej jakości o znanej i zbadanej koncentracji tych składników, mamy pewność skutecznego działania. Pamiętać należy także o tym, że produkty zawierające żeń-szeń należy stosować cyklicznie, przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Po tym czasie należy zrobić mniej więcej 4-tygodniową przerwę.
Tyrozyna i tauryna
Nie tylko składniki o bezpośrednim działaniu psychostymulującym pozwalają zwiększyć możliwości wysiłkowe i produkcję energii. Każdy wie, że aminokwasy budują białka, wspomagają regenerację mikrouszkodzeń włókien mięśniowych czy poprawiają bilans azotowy organizmu. Okazuje się jednak, że niektóre z nich mają także dodatkowe funkcje. Najciekawsze jest w tym względzie działanie L-tyrozyny i tauryny. Te dwa aminokwasy są niezbędne dla sprawnej pracy całego układu nerwowego oraz do wytwarzania hormonów sterujących produkcją energii. L-tyrozyna to niezwykle ważny prekursor w biosyntezie dopaminy, adrenaliny, noradrenaliny i hormonów tarczycy. Aminokwas ten nie tylko wspomaga produkcję ważnego neuroprzekaźnika, pozwalając na sprawny przesył informacji między neuronami, ale także jest źródłem hormonów nadzorujących w organizmie reakcje energotwórcze. Suplementacja tym składnikiem zapewnia stabilne pobudzenie oraz zabezpiecza przed skutkami długotrwałego stresu, którego przykładem może być ciężki trening.
Tauryna działa dwutorowo. Po pierwsze, podana wraz z kofeiną zwiększa jej działanie stymulujące. Po drugie, umożliwia efektywną biosyntezę neuroprzekaźników w synapsach nerwowych. Dzięki temu informacja między mózgiem a mięśniami przesyłana jest szybciej. Dodatkowym atutem przemawiającym za stosowaniem tauryny przed długimi treningami jest jej działanie przeciwzmęczeniowe i pobudzające. Przez ograniczanie uwalniania serotoniny hamuje ona wysyłany z mózgu sygnał o zmęczeniu, umożliwiając kontynuację wysiłku bez zmniejszania jego intensywności.
Lecytyna i L-teanina
Proces zapamiętywania jest niezwykle skomplikowany, ponieważ istnieje bardzo wiele czynników wpływających na pracę mózgu. Zbudowana z choliny i inozytolu lecytyna wpływa korzystnie na stabilizowanie błon komórek układu nerwowego. To niezbędny składnik strukturalny mózgu i nerwów. Cholina wykorzystywana jest do produkcji bardzo ważnego neuroprzekaźnika – acetylocholiny. Badania naukowe wykazują, że osoby spożywające duże ilości lecytyny odnotowują wyraźną poprawę zdolności kognitywnych, w tym szybkości zapamiętywania. Ciekawe właściwości ma także występujący naturalnie w zielonej herbacie aminokwas – L-teanina. Składnik ten wykazuje działanie harmonizujące na pracę układu nerwowego i mózgu. Pod jego wpływem zwiększa się aktywność fal alfa w korze mózgowej, co minimalizuje wpływ stresu na organizm.
